|
Τα
αρχαία ελληνικά δεν ανήκουν στους φιλόλογους
Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε ιδρώσει στα μαθητικά θρανία προσπαθώντας
να αποστηθίσουμε γραμματικούς τύπους και συντακτικούς κανόνες.
Η ένταξη της κλασικής παιδείας, και δη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας,
στο σύμπλεγμα του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού - αντιδραστικό
πολιτικά, φορέα πνευματικού σκοταδισμού - μας έκανε να απωθήσουμε
αρχαία και αρχαίους από τη στιγμή που αρχίσαμε να καταλαβαίνουμε
τον εαυτό μας.
Το
φαινόμενο δεν είναι μόνον ελληνικό. Στην Ευρώπη του 20ού αιώνα
τα αρχαία ελληνικά γράμματα ταυτίστηκαν ως επί το πλείστον με
όλες τις αντιδραστικές πολιτικές: από τους ολοκληρωτισμούς του
Μεσοπολέμου έως τη γαλλική Νέα Δεξιά στη δεκαετία του '70 η αρχαία
Ελλάδα - και μαζί της η κλασική παιδεία - εξορίσθηκαν από την
πνευματική ζωή και από το πανεπιστήμιο ως άκαμπτα, παρωχημένα,
και ως ένα σημείο επικίνδυνα ιδεολογήματα.
Στην
απόρριψη συνηγόρησαν δύο σημαντικοί παράγοντες: ο πρώτος ήταν
ο τεχνολογικός προσανατολισμός της εκπαίδευσης, οι απαιτήσεις
για άμεση κοινωνική εξαργύρωση της γνώσης. Ο δεύτερος, και ο σημαντικότερος
κατά τη γνώμη μου, ήταν ο πολιτιστικός σχετικισμός, η εξάπλωση
μιας ενοχικής στάσης της Δύσης απέναντι στις ίδιες τις πολιτιστικές
της παραμέτρους, που καθιστούσε υπεύθυνη την πνευματική της πρόοδο
για την πνευματική οπισθοδρόμηση του υπόλοιπου κόσμου.
Τα
αρχαία ελληνικά δεν ήταν μόνον άχρηστα, ήταν και επικίνδυνα. Οι
αρχαίοι Έλληνες ήταν που «δηλητηρίασαν» την δυτική σκέψη με το
αίσθημα της υπεροχής που οδηγεί αναπόφευκτα στον ρατσισμό. Στα
καθ' ημάς, ένα μεγάλο μέρος των λεγόμενων νεοορθοδόξων προσπαθούσαν
να απωθήσουν τη σχέση της νεώτερης με την αρχαία Ελλάδα, υπό το
πρόσχημα ότι η αρχαία Ελλάδα ανήκε πολιτιστικά στη Δύση, ενώ η
δική μας πραγματικότητα ήταν κατ' εξοχήν βυζαντινή.
Υπογραφές
με σημασία
Το
βιβλίο αυτό, που το συνυπογράφουν η Ζακλίν Ντε Ρομιγί με τον Ζαν
Πιερ Βερνάν, έχει κατ' αρχάς σημασία διότι παρεμβαίνει σ' αυτήν
την κατάσταση: ζητώντας από μη ειδικούς να μιλήσουν και να αποδείξουν
τις γνώσεις τους των αρχαίων ελληνικών, οι δύο κορυφαίοι Γάλλοι
ελληνιστές απαντούν σε όσους ισχυρίζονται ότι σήμερα η γνώση των
αρχαίων ελληνικών δεν είναι παρά μια περιθωριακή πανεπιστημιακή
εξειδίκευση. Προσπαθούν να αποκαταστήσουν, κατά κάποιον τρόπο,
τους όρους της κλασικής παιδείας.
Η
συνύπαρξη των δύο υπογραφών έχει κι αυτή τη σημασία της. Η Ζακλίν
Ντε Ρομιγί, γνωστή για τον πολιτικό της συντηρητισμό, υπηρέτησε
μια ολόκληρη ζωή, με το σημαντικό της έργο, μια μάλλον αυστηρή
φιλολογική αντίληψη για την αρχαία Ελλάδα. Είναι χαρακτηριστικό
πως την «κατηγορούν» ότι έγραψε ένα ολόκληρο βιβλίο για τον Όμηρο
χωρίς να αναφέρει ούτε μία φορά τη λέξη «ποίηση». Όσο όμως κι
αν την κατηγορεί ο «προοδευτισμός» μας, ό,τι κι αν λέμε, η μεγάλη
κυρία παραμένει, είτε με τις μελέτες της για την τραγωδία, είτε
με τη βιογραφία του Αλκιβιάδη, ο κατ' εξοχήν υποστηρικτής του
αρχαίου ελληνικού ανθρωπισμού.
Ο
Ζαν Πιερ Βερνάν βρίσκεται στους αντίποδές της. Προέρχεται από
τη γενιά της Αντίστασης, τοποθετημένος στην Αριστερά, ο καθηγητής
του Κολέζ Ντε Φρανς είναι ο κατ' εξοχήν υπερασπιστής της μη-φιλολογικής
αντίληψης για την αρχαία Ελλάδα. Μαθητής του ανθρωπολόγου Louis
Gernet, όπως λέει ο ίδιος στο συγκινητικό επίμετρο της έκδοσης:
«Με την καθοδήγησή του ανακάλυψα έναν κόσμο διαφορετικό, πολλαπλό,
που συνεχώς μεταβαλλόταν, ο οποίος, ωστόσο, διέθετε συνοχή και
συνέπεια: έναν ζωντανό πολιτισμό».
Πού
έγκειται η ζωντάνια του: μα να, απόδειξη, αυτή η μαθήτρια του
Λυκείου - και μάλιστα θετικής κατεύθυνσης - η οποία μαθαίνοντας
να ψελλίζει την «νεκρή» γλώσσα ακούει τη μουσική του Ομήρου, αυτήν
που καμιά μετάφραση δεν θα της επέτρεπε να την ακούσει. Να, ένας
σημαντικός βιολόγος, ο Francois Jacob, ο οποίος ξαναδιαβάζει τον
μύθο του Προμηθέα στον πλατωνικό Πρωταγόρα, για να συμπεράνει
για μία ακόμη φορά ότι χωρίς «δίκην και αιδώ», η κοινωνία δεν
μπορεί να λειτουργήσει.
Και
είναι αυτό το «για μία ακόμη φορά» που έχει σημασία.
«Πρέπει
πράγματι να θυμηθούμε πως η αρχαία ελληνική γραμματεία οριοθετεί
την απόλυτη αρχή της ευρωπαϊκής μας παιδείας», λέει η Ζακλίν Ντε
Ρομιγί στον πρόλογό της. Και αυτό που προσπαθεί να αποδείξει η
έκδοση αυτή, είναι ότι η γνώση των αρχαίων ελληνικών είναι μια
ουσιαστική παράμετρος του ανθρωπισμού μας.
Είδος
πρώτης ανάγκης
Πολυτέλεια
ή πρώτη ανάγκη; Σίγουρα κλίνω προς την δεύτερη επιλογή: ό,τι έως
χθες έμοιαζε με πολυτέλεια, στηριζόταν στην άνεση που είχε κατακτήσει
ο δυτικός πολιτισμός, σήμερα αρχίζει και γίνεται είδος πρώτης
ανάγκης. Η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους στη Νέα Υόρκη κινδυνεύει
να βυθίσει τον κόσμο στην κυριαρχία του γενικευμένου τρόμου.
Είναι
εις θέσιν ο σημερινός κόσμος να διαχειρισθεί τον τρόμο που του
προκαλεί ο ίδιος του ο εαυτός; Είτε θα οχυρωθεί πίσω από τις βεβαιότητές
του, τρέμοντας και τη σκιά του, θα παραδοθεί σε ένα καθεστώς ανελευθερίας,
ένα είδος Μεσαίωνα για τον οποίον μας προϊδεάζει ο θρησκευτικός
ριζοσπαστισμός - ισλαμικός ή χριστιανικός - είτε θα αναρωτηθεί
από την αρχή για την ύπαρξή του.
Ο
ελληνορωμαϊκός ανθρωπισμός υπήρξε για τον πολιτισμό πηγή θάρρους,
αφού απέναντι σε κάθε βεβαιότητα πρόβαλλε κι από ένα ερώτημα,
πρόσθετε δηλαδή μία παράμετρο ελευθερίας. Ένας κόσμος που έχει
αποκοπεί απ' αυτόν τον ανθρωπισμό δεν μπορεί παρά να είναι αβίωτος,
άσχημος και ανελεύθερος.
Κι
αυτό το δίλημμα καταθέτουν το «Αγαπάμε τα αρχαία Ελληνικά».
ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΓΝΩΣΗΣ
«Αυτή η προσέγγιση των ειδικοτήτων και των επαγγελμάτων αποδεικνύει
πόσο καταστροφικό είναι να περιορίζουμε τη γνώση των κλασικών
κειμένων και ιδιαίτερα των αρχαιοελληνικών αποκλειστικά στους
φιλολόγους, ενώ τόσοι εκπρόσωποι όλων των τομέων του επιστητού
μπορούν να επωφεληθούν πνευματικά».
Τ.ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
ΤΑ ΝΕΑ , 21-12-2002 , Σελ.: P37
Κωδικός άρθρου: A17522P371
<-----
Αρχική
| 